«Һөнәрле халкым». Тема буенча әңгәмә.
Информация
Бурычлар
Төрле сүз төркемнәрен мәгънәләренә төгәл туры китереп куллана белү сәләтен камилләштерү. [Т] авазы кергән сүзләрне аерып әйтергә, сүздә авазның урынын билгеләргә, җөмләдә [т] авазы булган сүзләрне табарга өйрәтү эшен дәвам итү.
Танып белү эшчәнлеген, мөстәкыйль фикер йөртә белү сәләтләрен үстерү.
Һ нәр осталарының матур эшләренә соклану, аларның хезмәтенә хөрмәт, горурлык хисләре тәрбияләү.
Шөгыль барышы
Тәрбияче:
– Безнең татар халкы гомер-гомергә эшчән халык булган. Ирләр дә, хатын-кызлар да күп төрле һөнәр белгәннәр. Үз һөнәрләренә кечкенәдән үк балаларын да өйрәткәннәр, һөнәргә ир балаларны – ата кеше, кыз балаларны ана кеше өйрәткән. «Егет кешегә җитмеш төрла һөнәр дә аз», – дигәннәр борынгылар. Моның белән алар һәр һөнәрнең кирәклеген, тормышта һәрвакыт ярап куярга мөмкинлеген аңлатканнар. Исегезгә төшерегез әле, татар халкының нинди һөнәрләре бар?
Балалар:
– Әбиләребез чигү чиккәннәр: сөлгеләргә, ашъяулыкларга, пәрдәләргә, киемнәргә төсле җепләр белән матур бизәкләр төшергәннәр. (Слайд № 1.)
– Сәйлән белән калфак, түбәтәйләр чиккәннәр. (Слайд № 2.)
– Бәйләү белән шөгыльләнгәннәр. (Слайд № 3.)
– Бабаларыбыз чын осталар булганнар. Агачка, калайга төрле бизәкләр ясаганнар һ. б. (Слайд № 4.)
Тәрбияче бик матур бизәлешле агач өй рәсеме (слайд № ٥) күрсәтә. Балалар белән тәрәзә йөзлекләре, өй кыегы, капка-койма бизәлеше турында сөйләшенә. Аларның зәвыгына, бизәкләрнең нәфислегенә, камиллегенә игътибар ителә.
Тәрбияче:
– Агач эше белән шөгыльләнүчеләрне балта осталары (слайд №6) дип атыйлар. Алар йортлар, мунчалар салалар, чишмәләрне буралар белән әйләндереп алалар. Балта осталарын халык элек-электән хөрмәт иткән, аларның дәрәҗәләре зур булган. Әйдәгез, шул турыда бер шигырь укыйк.
Әтидән өйрәндем
Минем әти алтын куллы,
Эшләмәгән эше юк.
– Саумы, Шакирҗан абзый, – дип,
Баш имәгән кеше юк.
Әтием ясаган рамнар,
Урындыклар, өстәлләр –
Бөтенесе көлеп тора:
Кояш нуры эчкәннәр.
Әти мине дә өйрәтә
Балта, пычкы тотарга.
– Кулларыңның көчен, – ди ул,–
Әрәм итмә юк-барга.
Тотып торам такта башын,
Төзәтәм кадакларын.
Бармагыма ялгыш сугып,
Бер генә канатмадым.
Әни әйтә: «Батыр кеше
Ярасыз булмый, улым.
Чүкеч тиеп киткән икән,
Чыныгыр гына кулың».
Әнинең дә, әтинең дә
Сүзләре дөрес икән.
Нинди эшкә тотынсаң да.
Курыкмый кереш икән.
Галимҗан Латыйп
Тәрбияче:
– Балалар, хәзер мин шигырьне тагын бер тапкыр укыйм. Ә сез шигырьдә [т] авазы кергән нинди сүзләр ишетерсез икән? Хәтерләп калыгыз, ярыймы?
Тәрбияче шигырьне кабат укый, [т] авазы булган сүзләргә басым ясый.
Балалар:
– Әти. Алтын.
– Өстәл.
– Балта, такта.
– Төзәтәм.
– Батыр һ.б.
Тәрбияче:
– Балалар, бу сүзләрдә [т] авазы кайсы урында ишетелә? (Уртада). Дөрес, [т] авазы барлык сүзләрдә дә уртада ишетелә. Ә бер сүздә бу аваз сүз башында да ишетелә. Нинди сүз ул? (Такта). Бик дөрес. [Т] авазына башланган тагын нинди сүзләр беләсез? Кем әйтер?
Балалар:
– Трактор. Тимер.
– Телефон.
– Тун. Тиен. Тычкан.
– Төлке. Табиб һ.б.
Тәрбияче:
– «Минем әти алтын куллы» җөмләсендә [т] авазы кергән сүзләр бармы? Нинди сүзләр?
Балалар:
– Әти, алтын.
Тәрбияче:
– Афәрин! Сез бик игътибарлы балалар. Рәхмәт сезгә!
Ә хәзер менә бу көянтәне карагыз әле. Нинди уңайлы, җиңел ул! Ә бизәкләре нинди матур! Аны да бабаларыбыз эшләгән.
Магнитофон язмасында «Сания апа» татар халык җыры тыңлана.
Тәрбияче:
– (балаларга милли керамик савыт-сабалар күрсәтеп). Менә күрәсезме, бабаларыбыз гап-гади булып тоелган балчыктан да матур итеп зәвыклы савыт-сабалар ясаганнар.
Татар халкының борынгы һөнәрләре бүгенге көнгә кадәр сакланган. Хәзер дә искиткеч матур бизәкле күн аяк киемнәре (слайд № 7) тегәләр. Ә Кукмара ягы уңайлы, йомшак киез итекләре (слайд № 8) белән данлыклы, Әтнә, Балык Бистәсе яклары мамыктан шәл бәйләү осталары (слайд № 9) белән мактала.
«Чүлмәк сатыш» уены уйнала.
Балалар идәндәге келәмгә «чүлмәк» булып түгәрәкләнеп утыралар. Артларына һәрберсенең «хуҗа»сы баса. Бер бала «чүлмәк алучы» итеп билгеләнә. Ул, хуҗа янына килеп:
– Чүлмәк сатасыңмы? – дип сорый.
Хуҗа:
– Сатмыйм, каймак саласым бар, – ди.
Шул рәвешле сөйләшкәндә, хуҗалар, «чүлмәкләрен җиң-чабулары белән каплап торалар. Сүзгә мавыгып торганда, алучы «чүлмәк»нең баш киемен, яисә яулыгын салдырып ала да: «Ачык авызларның каймагын шулай итәләр», – дип, икенче хуҗага килә. Йөреп-йөреп берсе дә сатмагач, яңадан баштагы хуҗага дәшә:
– Чүлмәгеңне сатасыңмы инде?
– Сатам.
– Күпмегә сатасың?
– Өчкә, – дисә, өч мәртәбә (күпме әйтсә, шулкадәр) кул сугышалар. Сатучы белән алучы ничәгә килешсәләр, түгәрәк тышыннан кара-каршы шулчаклы йөгерәләр. Кем алдан килсә, чүлмәк шуныкы була, аның артына баса. Артта калучы чүлмәк алучыга әйләнә.
Шөгыльдән тыш вакытларда балалар белән декоратив рәсем ясарга: читек,түбәтәй, алъяпкыч һ.б. бизәргә яки балчыктан төрле савыт-саба әвәләргә мөмкин.
Искәрмә.
Шөгыль конспекты «Балалар бакчасында әдәп-әхлак тәрбиясе» китабыннан (К.В. Закирова, Р.Ә. Кадыйрова, Г.М. Сафиуллина. Методик кулланма. Казан: Беренче полиграфия компаниясе, 2013. 194-196 битләр) алынды.